Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε την Τετάρτη, 24 Ιανουαρίου 2024, το σχέδιο νόμου με τίτλο: «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις» με το οποίο θεσμοθετείται στην ελληνική έννομη τάξη ο γάμος μεταξύ δύο προσώπων ανεξάρτητα από το φύλο τους, προκειμένου να επιτευχθούν η ισότητα στον γάμο και η νομική προστασία οικογενειών. Η θεσμοθέτηση της ισότητας στον γάμο δημιουργεί και ισότητα στα δικαιώματα παιδιών ομόφυλων ζευγαριών που ήδη υπάρχουν.
Η προβλεπόμενη επέκταση του δικαιώματος σύναψης γάμου αποτελεί ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της εμπέδωσης της ισότητας και της άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων σε βάρος των ομόφυλων ζευγαριών και εντάσσεται στo ευρύτερο πλαίσιο της δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς διακρίσεις. Έτσι η χώρα μας προστίθεται στον μακρύ κατάλογο των χωρών που αναγνωρίζουν την ισότητα στον γάμο, από μακρού χρόνου, όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, η Αργεντινή, η Δανία, η Γαλλία, η Βραζιλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, ή πιο πρόσφατα, όπως η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία, η Εσθονία, η Γερμανία, η Μάλτα, η Αυστραλία, η Ελβετία και οι ΗΠΑ (συνολικά 36 χώρες στον κόσμο).
Το σχέδιο νόμου στοχεύει με δεκατρία μόλις άρθρα και με ελάχιστες παρεμβάσεις στον Αστικό Κώδικα και τη λοιπή νομοθεσία να κατοχυρώσει τη δυνατότητα των ομόφυλων ζευγαριών να συνάπτουν γάμο, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες σχετικές μεταβατικές διατάξεις που συνδέονται με αυτόν, καθώς και ρυθμίσεις σχέσεων συγγένειας με στοιχεία αλλοδαπότητας. Επίσης γίνονται οι αναγκαίες παρεμβάσεις για ίση πρόσβαση των ομόφυλων ζευγαριών σε δικαιώματα της εργατικής νομοθεσίας. Τέλος, το νομοσχέδιο ενισχύει την προστασία από διακρίσεις, επεκτείνοντας την αρχή της ίσης μεταχείρισης και στους τομείς της κοινωνικής προστασίας, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στην παροχή υπηρεσιών.
Στην Ελλάδα, όποιο ζευγάρι ομοφύλων επιθυμεί την επισημοποίηση της σχέσης τους ενώπιον του νόμου έχει τη δυνατότητα να συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Αυτό κατέστη δυνατό μετά την ψηφοφορία της 23ης Δεκεμβρίου 2015, όταν η Βουλή υπερψήφισε το νόμο περί επέκτασης του συμφώνου συμβίωσης που ως τότε αφορούσε μόνο ετερόφυλα ζευγάρια, στους ομοφύλους (έκδοση σχετικού ΦΕΚ στις 24 Δεκεμβρίου 2015). Εν τούτοις, το εν λόγω νομοθετικό κείμενο δεν περιέλαβε διάταξη για την τεκνοθεσία.
Η προαναφερθείσα δημόσια διαβούλευση θα ολοκληρωθεί την Τετάρτη, 31 Ιανουαρίου 2024 και ώρα 21:00. Μέχρι τότε μπορείτε να επισκέπτεστε την ιστοσελίδα του υπουργείου http://www.opengov.gr/ypep/?p=848 ώστε να διατυπώνετε τα σχόλιά σας.
Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, όπως υπενθυμίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με το Ψήφισμα της 14ης Σεπτεμβρίου 2021 (2021/2679/(RSP)), είναι ανθρώπινα δικαιώματα. Με δεδομένη την τρέχουσα τάση αντιμετώπισής τους με τρόπο που να αντιστοιχεί σε αυτήν τη διαπίστωση, η ΕΕ έχει διαμορφώσει ήδη μια ειδική στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ για την περίοδο 2020-2025 την οποία αντιλαμβάνεται ως όχημα μετατροπής της ίδιας σε μια πραγματική «Ένωση ισότητας».
Ήδη, κατά την περίοδο 2015 – 2019 στην Ελλάδα έλαβαν χώρα μια σειρά από μείζονος χαρακτήρα παρεμβάσεις, οι οποίες όμως μόνο ως πρώτο βήμα μπορούν να γίνουν σήμερα αντιληπτές και θα πρέπει, μετά από περισσότερο από 3 χρόνια αδράνειας στην επέκταση των δικαιωμάτων των συγκεκριμένων πολιτών, να συνεχιστούν.
Το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, ακριβώς όπως προβλεπόταν και για τα ετερόφυλα ζευγάρια, (ν. 4356/2015), η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (ν. 4491/2017), το δικαίωμα αναδοχής τέκνων από ομόφυλα ζευγάρια (ν. 4538/2018) αποτέλεσαν ορισμένες από τις πιο χαρακτηριστικές δημόσιες πολιτικές παρεμβάσεις νομοθετικού χαρακτήρα που έδειξαν ότι στην Ελλάδα μπορεί να εμπεδώνεται ένα πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης και επέκτασης μιας νέας γενιάς δικαιωμάτων, με ορίζοντα την συμπεριληπτική νομοθέτηση, την όλο και μεγαλύτερη ορατότητα και εντέλει, μέσω της παιδαγωγικής λειτουργίας των νόμων, την καλλιέργεια της κοινωνικής αποδοχής και της αλληλεγγύης και της αντιμετώπισης των διακρίσεων και των προκαταλήψεων γύρω από τα ζητήματα του φύλου.
~Αναλυτικά τα επίμαχα άρθρα~
Άρθρο 2: Στο άρθρο 1350 ΑΚ προστίθεται η ρητή απαγόρευση διάκρισης φύλου και έτσι επέρχεται απόλυτη εξομοίωση σε σχέση με το δικαίωμα γάμου ανάμεσα σε ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια.
Ο τύπος του γάμου αφήνεται στην απόλυτη επιλογή των μελλοντικών συζύγων. Εξυπακούεται, ότι ο τύπος του πολιτικού γάμου παρέχεται από την Πολιτεία προς όλα τα ζευγάρια οποιασδήποτε σύνθεσης, όμως, καθόσον δεν εισάγεται οποιαδήποτε τροποποίηση στο άρθρο 1367 ΑΚ, εξακολουθεί να ισχύει ότι ο γάμος μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών δεν θα μπορεί να τελεστεί υπό τον τύπο του θρησκευτικού γάμου, όταν το τυπικό και οι κανόνες ορισμένου δόγματος ή θρησκεύματος δεν τον αποδέχονται. Επίσης, είναι αυτονόητο ότι δικαιώματα που για να ασκηθούν από κοινού από τα μέρη ενός ζευγαριού προϋποτίθετο η ύπαρξη γάμου, όπως λ.χ. η τεκνοθεσία, αποκτώνται αυτόματα με την αλλαγή της συγκεκριμένης διάταξης χωρίς ανάγκη άλλων παρεμβάσεων ή προσαρμογών της νομοθεσίας, ιδίως αν εκτιμηθούν και οι προβλέψεις του άρθρου 1 και του άρθρου 13 του παρόντος.
Άρθρο 3: Με το άρθρο αυτό εισάγεται μεταβατικού χαρακτήρα διάταξη, ενόψει της ύπαρξης γάμων Ελλήνων πολιτών, με Έλληνες ή αλλοδαπούς πολίτες, που έχουν λάβει έγκυρα χώρα στο εξωτερικό, σε χώρα όπου αυτοί επιτρέπονταν ήδη κατά το διάστημα που δεν συνέβαινε αυτό στην Ελλάδα, για τους οποίους, εφόσον εξακολουθούν να είναι ισχυροί και δεν έχουν για διάφορους προσωπικούς λόγους των μερών ή για αντικειμενικούς λόγους λυθεί, προβλέπεται ειδική διαδικασία καταχώρησης στο ληξιαρχείο Αθηνών προκειμένου να καταστούν εφεξής υποστατοί και στην Ελλάδα, όπως επιτάσσουν λόγοι ουσιαστικής δικαιοσύνης και ισότητας, αφ’ ης στιγμής με την παρούσα πρόταση νόμου αναγνωρίζεται ήδη το δικαίωμα στο γάμο και στη χώρα μας.
Άρθρο 4: Με το υφιστάμενο σήμερα άρθρο παρέχεται η δυνατότητα σε άγαμη γυναίκα ή σε γυναίκα που βρίσκεται σε ελεύθερη ένωση με άνδρα να ακολουθήσει διαδικασία ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή. Προφανώς, τα σχήματα αυτά μπορούσαν στην πράξη να υποδεχθούν περιπτώσεις βιοτικών σχέσεων που αποτελούνταν από μέρη του ίδιου φύλου, που στήριζαν τη δημιουργία της οικογένειάς τους με τρόπον κατά τον οποίο εντέλει μόνο το ένα μέρος εμφανιζόταν να αποκτά τα εκ του νόμου δικαιώματα και το άλλο παρέμενε αφανές.
Πλέον, η δυνατότητα απόκτηση τέκνου από τεκνοθεσία από περισσότερους που είναι σύζυγοι θα καλύπτεται από τις προβλέψεις του άρθρου 1545 ΑΚ, ενώ η δυνατότητα απόκτησης τέκνου με διαδικασίες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με παρένθετο πρόσωπο ρυθμίζονται ειδικά από το εισαγόμενο με την παρούσα πρόταση νόμου άρθρο 1460Α του ΑΚ, σε συνδυασμό με το παρόν άρθρο. Η επαναδιατύπωση του άρθρου κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να μπορεί να συμπεριλάβει περιπτώσεις άγαμων προσώπων εν γένει, μεταξύ αυτών πια και άγαμων ανδρών, ή ζευγαριών σε ελεύθερη ένωση, δηλ. που δεν έχουν τελέσει γάμο ή δεν έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης όπως απαιτείται κατά το άρθρο 1460Α ΑΚ, τα οποία παρότι επιθυμούν και μπορούν να συμμετέχουν στην συγκεκριμένη διαδικασία αναπαραγωγής χωρίς παρένθετο πρόσωπο, δεν αυτοπροσδιορίζονται αποκλειστικά με τον τρόπο που σήμερα περιγράφεται στο νόμο («γυναίκα», «άνδρας»).
Άρθρο 5: Με την αλλαγή αυτή του άρθρου 1458 ΑΚ διορθώνεται η έμφυλη διάσταση στην πρόβλεψη για ιατρική υποβοήθηση που γίνεται με παρένθετο πρόσωπο, αφού αφαιρούνται ρητώς οι υφιστάμενες διατυπώσεις που κατά στενή γραμματική ερμηνεία θα μπορούσαν εντέλει να την περιορίζουν. Η σχετική ύλη των περιπτώσεων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ρυθμίζεται ειδικά στο άρθρο 1460Α ΑΚ, προκειμένου να καλυφθεί όλη η ποικιλία ζευγαριών που μπορεί να εμφανιστεί, για το οποίο βλ. αμέσως παρακάτω.
Άρθρο 6: Με το άρθρο αυτό επιλέγεται η προσθήκη νέου άρθρου 1460Α στον ΑΚ για λόγους ορατότητας, αλλά και για λόγους ρητής αποτύπωσης της ποικιλίας των περιπτώσεων στις οποίες μπορεί να εφαρμοστεί η σχετική διάταξη. Με το άρθρο αυτό δίνεται δικαίωμα σε ομόφυλα ζευγάρια, ανδρών και γυναικών, ή σε ζευγάρια με τουλάχιστον ένα ίντερσεξ ή διεμφυλικό πρόσωπο, τα οποία έχουν τελέσει γάμο ή έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης – διακρίνονται κατ’ αυτό από τα ζευγάρια που τελούν σε ελεύθερη ένωση, κατ’ άρθρο 1456 ΑΚ- να συμμετέχουν σε διαδικασία ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, και μάλιστα όπου αυτό είναι δυνατό με υποβοήθηση του ενός μέρους από το άλλο, αν όχι με προσφυγή σε τρίτο πρόσωπο.
Η προσθήκη ξεχωριστού άρθρου βοηθάει και στο ότι έτσι οι όροι και οι προϋποθέσεις σε σχέση με τη συμμετοχή των νέων δικαιουμένων κατηγοριών ζευγαριών μπορούν να αποδοθούν ευκρινέστερα, ενώ περιγράφονται πλέον αναλυτικά οι διαδικαστικές πτυχές που προσιδιάζουν στις εκάστοτε περιπτώσεις (λ.χ. ποιο θα είναι το μέρος που θα υποβοηθηθεί όταν μπορεί από ένα εξ αυτών να γίνει μεταφορά ωαρίων στο άλλο ή σε τρίτο πρόσωπο, πως ακριβώς δεσμεύονται και πως συμμετέχουν στη διαδικασία ζευγάρια τα μέρη των οποίων πρέπει αναγκαστικά να προσφύγουν σε τρίτο πρόσωπο για την κυοφορία).
Άρθρο 7: Με το άρθρο αυτό καθιερώνεται το νόμιμο τεκμήριο γονεϊκότητας για τα πρόσωπα που έχουν λάβει άδεια για διενέργεια ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ώστε η συγγένεια τους με τα τέκνα τους να στηριχθεί αποκλειστικά σε αυτό. Στην περίπτωση της 5 παρ. 1 το ένα μέρος αποκτά συγγένεια με το τέκνο από το τεκμήριο που προβλέπεται στο νόμο, ενώ το άλλο, από την συμβολαιογραφική συναίνεσή του για την προσφυγή σε τεχνητή γονιμοποίηση κατ’ άρθρο 1456 ΑΚ. Στην περίπτωση της παρ. 2 η συγγένεια ιδρύεται πάνω στην κοινή συμφωνία των μερών για την προσφυγή τους σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, που εν προκειμένω δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσω παρένθετου τρίτου.
Άρθρο 8: Εισάγονται φραστικές ή διαδικαστικές προσαρμογές της νομοθεσίας.
Άρθρο 9: Με το άρθρο αυτό μεταφέρονται οι υφιστάμενες ρυθμίσεις για το σύμφωνο συμβίωσης σε ξεχωριστό Κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα, προς αναβάθμιση του θεσμού, αφού πια αποτελεί βασικό τρόπο ρύθμισης των βιοτικών σχέσεων, που αφορούν το οικογενειακό δίκαιο. Γίνονται, όμως, οι πλέον αναγκαίες προσαρμογές, όπως ορολογικές διορθώσεις, («γονεϊκότητα» αντί «πατρότητας»), αλλά και ουσιαστικές με συνέπειες για κάθε είδους ζευγάρια που ενώνονται με σύμφωνο συμβίωσης, είτε ομόφυλα είτε ετερόφυλα, όπως η επέκταση της δυνατότητας τεκνοθεσίας και ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Άρθρο 10: Καταργείται η αντισυνταγματική (βλ. Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 66), προϋπόθεση αγαμίας ήδη κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης για διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου στο πλαίσιο της νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου, η οποία είχε παρεισφρήσει στην παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 4491/2017.
Άρθρο 11: Με το άρθρο προστίθεται παρ. 3 στο άρθρο 5 του ν. 4491/2017 που αφορά τις επιπτώσεις του καταχωρισμένου φύλου στον υφιστάμενο γάμο, διαφοροποιώντας αυτές, ανάλογα με το αν πρόκειται για πολιτικό γάμο, που κατ’ αρχής δεν επηρεάζεται – διατηρουμένου βέβαια του δικαιώματος αίτησης διαζυγίου για λόγους κλονισμού του γάμου, που αφήνεται στην ευχέρεια των μερών- ή αν πρόκειται για θρησκευτικό γάμο, οπότε εκεί επικρατεί το κριτήριο αν σύμφωνα με το τυπικό και τους κανόνες του συγκεκριμένου δόγματος ή θρησκεύματος επιτρέπεται ή όχι ο γάμος μεταξύ προσώπων με το ίδιο φύλο και αν πρόκειται για την τελευταία περίπτωση τότε αυτός λύεται. Τα μέρη βέβαια μπορούν διατηρώντας μια κοινότητα αγάπης να τελέσουν αμέσως επιγενόμενα πολιτικό γάμο ή να συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης, οπότε με την παρούσα διάταξη προβλέπεται προς διευκόλυνσή τους και για λόγους επιείκειας ότι τα δικαιώματα που απορρέουν από τη νέα αυτή σύνδεσή τους με έναν από τους παραπάνω τρόπους θεωρείται ότι ανάγονται στο χρόνο τέλεσης του γάμου που λύθηκε.
Άρθρο 12: Με τη διάταξη αυτή εισάγεται η δυνατότητα εκ μέρους των γονέων εν γένει να επιλέγουν να κάνουν χρήση των όρων «Γονέας Ι» και «Γονέας ΙΙ» αντί των όρων «μητέρα» και «πατέρας», καθώς και οι σχετικές υποχρεώσεις της διοίκησης ή τρίτων, για την αποδοχή και χρήση τους. Ρυθμίζεται περαιτέρω ειδικότερα ότι στην περίπτωση που πρόκειται για γονείς ομόφυλα ζευγάρια η χρήση από αυτά των προβλεπόμενων όρων ή των όρων που επιλέγουν κατά τα ανωτέρω μπορεί να γίνεται έτσι ώστε αν το ένα μέρος επιλέγει τον έναν εξ αυτών να μην εμποδίζεται το άλλο μέρος του ίδιου φύλου επίσης να επιλέγει τον ίδιο όρο με τον οποίο θα αποδίδεται η σχέση γονεϊκότητας με το τέκνο του.
Άρθρο 13: Με τη διάταξη αυτή αφαιρούνται έμφυλες διατυπώσεις στο άρθρο 1557 ΑΚ όπου ρυθμίζονται τα ζητήματα κοινωνικής έρευνας που συνδέεται με τη διαδικασία της υιοθεσίας, και ήδη με την παρούσα πρόταση νόμου ορθότερα τεκνοθεσίας. Προκειμένου, περαιτέρω, να αποφευχθούν περιπτώσεις που, ενώ ο νομοθέτης θα έχει ρητά χορηγήσει το δικαίωμα τεκνοθεσίας σε ομόφυλα ζευγάρια, παγιωμένες, αναχρονιστικές αντιλήψεις θα μπορούσαν να παρεισφρήσουν σε εκθέσεις κοινωνικής υπηρεσίας και να οδηγούν σε απόρριψη της διαδικασίας, προστίθεται ειδική ρύθμιση σύμφωνα με την οποία οι ιδιότητες των γονέων που είναι σχετικές με το φύλο, τα χαρακτηριστικά του φύλου, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη φυλή, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική προέλευση δεν αποτελούν αποδεκτά κριτήρια στην έκθεση που συντάσσεται σχετικά με το συμφέρον του τέκνου.
Το εν λόγω νομοσχέδιο αναμένεται να ψηφιστεί στις 12-13 Φεβρουαρίου.
Πηγή: Αιτιολογική Έκθεση
https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/2f026f42-950c-4efc-b950-340c4fb76a24/arsi-diak-protasi-olo.pdf