Εισήχθη ενώπιον της Διαρκούς Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής, το πολυνομοσχέδιο με τίτλο: «Μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων και διεύρυνση του αντικειμένου της με αρμοδιότητες επί των υπηρεσιών ύδατος και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων, ενίσχυση της υδατικής πολιτικής – Εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για τη χρήση και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μέσω της ενσωμάτωσης των οδηγιών ΕΕ 2018/2001 και 2019/944 – Ειδικότερες διατάξεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος», με το οποίο γίνεται προσπάθεια συγχώνευσης τριών επιμέρους νομοσχεδίων και το οποίο επρόκειτο να τεθεί προς ψήφιση μέσα στην τρέχουσα εβδομάδα, λόγω όμως σφοδρότατων αντιδράσεων και αντιπαραθέσεων αλλά και επειδή χρονικά έχει προηγηθεί η τραγωδία της 28ης Φεβρουαρίου, τα αίτια της οποίας ερευνώνται και στο πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης του σιδηροδρομικού δικτύου, η συζήτηση του προαναφερθέντος πολυνομοσχεδίου αναβλήθηκε για την επόμενη εβδομάδα προκειμένου να δεχθεί κάποιες βελτιώσεις.
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει μέχρι τώρα 263 άρθρα, ένα από τα οποία προβλέπει ότι η διαχείριση της υπηρεσίας ύδρευσης και αποχέτευσης, η οποία βρισκόταν υπό τον έλεγχο του αρμόδιου υπουργείου, μεταφέρεται στην ΡΑΕ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας), η οποία εφεξής θα αποκαλείται ΡΑΑΕΥ (Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων).
Πιο συγκεκριμένα διαβάζοντας το άρθρο 1 (σκοπός) του εν λόγω νομοσχεδίου:
“Σκοπός του παρόντος είναι η ορθολογική ρύθμιση της παροχής υπηρεσιών ύδρευσης και επεξεργασίας αστικών αποβλήτων, ιδίως ως προς την οργάνωση, τις παρεχόμενες υπηρεσίες, το κόστος και την τιμολόγησή τους, μέσα από την ανάθεση σχετικών αρμοδιοτήτων εποπτείας και ελέγχου, στη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (Ρ.Α.Α.Ε.Υ.), όπως μετονομάζεται πλέον η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Στο ίδιο πλαίσιο εξορθολογίζονται και επικαιροποιούνται οι αρμοδιότητες των φορέων υδατικής διαχείρισης και πολιτικής, προσαρμόζονται επιμέρους ρυθμίσεις και θεσπίζεται εθνική στρατηγική για τα ύδατα.”
Και έχοντας υπόψη και τα αρ 114 και 115 του ν. 4964/2022 που ψηφίστηκαν τον περασμένο Ιούλιο:
Άρθρο 114
Ειδικές ρυθμίσεις για τις εταιρείες Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. Προσθήκη άρθρου 197Α στον ν. 4389/2016. Στον ν. 4389/2016 (Α’ 94), προστίθεται άρθρο 197Α ως εξής:
Άρθρο 197Α Ειδικές ρυθμίσεις για την Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και την Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.
i) Οι μετοχές των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. που μεταβιβάζονται στην εταιρεία δυνάμει της παρ. 1 του άρθρου 197 του παρόντος, είναι αμεταβίβαστες και ακατάσχετες.
ii) Οποιαδήποτε απόφαση περί μεταβολής του μετοχικού κεφαλαίου των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. και Ε.Υ.Α.Θ. δεν μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του ποσοστού συμμετοχής της Ε.Ε.ΣΥ.Π. στις εταιρείες αυτές και απώλεια της απόλυτης πλειοψηφίας της επί του μετοχικού κεφαλαίου των εν λόγω εταιρειών. Απόφαση που τυχόν επιφέρει τις συνέπειες του προηγούμενου εδαφίου είναι άκυρη και δεν παράγει έννομα αποτελέσματα.
iii) Η Ε.Ε.ΣΥ.Π. ασκεί τα δικαιώματα ψήφου στις γενικές συνελεύσεις των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. για τις μετοχές που έχουν μεταβιβαστεί δυνάμει της παρ. 1 του άρθρου 197 κατόπιν προηγούμενης έγκρισης από τη γενική συνέλευση του μοναδικού μετόχου της Ε.Ε.ΣΥ.Π., δηλαδή του ελληνικού Δημοσίου.
iv) Η Ε.Ε.ΣΥ.Π. προτείνει στη γενική συνέλευση των μετόχων των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. τα προς εκλογή μέλη του διοικητικού συμβουλίου τους, ως μέτοχος πλειοψηφίας, κατόπιν προηγούμενης έγκρισης από τη Γενική Συνέλευση του μοναδικού μετόχου της ελληνικού Δημοσίου. Η διάταξη του δευτέρου εδαφίου της παρ. 4 του άρθρου 197 δεν θίγεται από τη ρύθμιση του πρώτου εδαφίου της παρούσας. Τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των δύο παραπάνω εταιρειών που αποκτούν την ιδιότητα αυτή μετά από πρόταση της Ε.Ε.ΣΥ.Π. με βάση την παραπάνω διαδικασία, ενεργούν εντός του πλαισίου που θέτουν η παρ. 5 του άρθρου 5 και η παρ. 3 του άρθρου 21 του Συντάγματος για τη διαρκή παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης προς το κοινωνικό σύνολο.
v) Η γενική συνέλευση του μοναδικού μετόχου της εταιρείας, Ελληνικού Δημοσίου, δύναται, πλην των στρατηγικών κατευθύνσεων που προβλέπονται στην περ. α’ της παρ. 2 του άρθρου 190, να απευθύνει στην εταιρεία και δεσμευτικές έγγραφες οδηγίες ή συστάσεις σχετικά με θέματα διαχείρισης των συμμετοχών του Δημοσίου στις εταιρείες Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.
vi) Η Ε.Ε.ΣΥ.Π. έχει υποχρέωση, κατά τη διαχείριση των συμμετοχών της στις εταιρείες Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. να συμβάλλει ουσιαστικά στην εκπλήρωση της συνταγματικής υποχρέωσης του κράτους για αδιάλειπτη και υψηλής ποιότητας παροχή στο κοινωνικό σύνολο υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης.
Άρθρο 115
Ρύθμιση θεμάτων για τη μεταβίβαση από το Δημόσιο στην Ε.Ε.ΣΥ.Π. μετοχών των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.
i) Η μεταβίβαση προς την Ε.Ε.ΣΥ.Π. Α.Ε. των μετοχών των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε., κυριότητας του ελληνικού δημοσίου, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 197 του ν. 4389/2016 (Α’ 94), θεωρείται από της ισχύος του παρόντος σύννομη και ισχυρή ως προς όλες τις συνέπειες. Επανάληψη των προβλεπόμενων από τη νομοθεσία ενεργειών και διαδικασιών που προηγούνται ή έπονται της μεταβίβασης των ανωτέρω μετοχών στην Ε.Ε.ΣΥ.Π. και συνάπτονται με αυτήν δεν απαιτείται.
ii) Αναγνωρίζονται ως έγκυρες και σύννομες όλες οι πράξεις και αποφάσεις, οι οποίες έλαβαν χώρα μετά τη μεταβίβαση προς την Ε.Ε.ΣΥ.Π. Α.Ε. των μετοχών των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. κυριότητας του ελληνικού δημοσίου, βάσει της παρ. 1 του άρθρου 197 του ν. 4389/2016, και μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος:
α. των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. β. της εταιρείας Ε.Ε.ΣΥ.Π. Α.Ε. σχετικά με τη διοίκηση και διαχείριση των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε., καθώς και την είσπραξη και διανομή εκ μέρους της των κερδών που αντιστοιχούν στο χαρτοφυλάκιο μετοχών των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και την Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.
iii) Η αναγνώριση του έγκυρου και σύννομου, κατά την παρ. 2, αφορά σε αμφισβητήσεις πράξεων και αποφάσεων των εταιρειών Ε.Ε.ΣΥ.Π. Α.Ε., Ε.Υ.Δ.Α.Π. Α.Ε. και Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. που συνάπτονται αποκλειστικά με τη νομιμότητα κατοχής εκ μέρους της Ε.Ε.ΣΥ.Π. Α.Ε. της πλειοψηφίας των μετοχών των εταιρειών Ε.Υ.Δ.Α.Π. και Ε.Υ.Α.Θ., καθώς και την άσκηση των δικαιωμάτων που ανήκουν στην Ε.Ε.ΣΥ.Π. ως μέτοχο που κατέχει την πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου των εταιρειών αυτών.
Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι με το πολυνομοσχέδιο με τίτλο: «Μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων και διεύρυνση του αντικειμένου της με αρμοδιότητες επί των υπηρεσιών ύδατος και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων, ενίσχυση της υδατικής πολιτικής – Εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για τη χρήση και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μέσω της ενσωμάτωσης των οδηγιών ΕΕ 2018/2001 και 2019/944 – Ειδικότερες διατάξεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος», γίνεται προσπάθεια να ιδιωτικοποιηθεί το κοινωνικό αγαθό του νερού, η οποία ξεκίνησε με τον αντισυνταγματικό μεν, αλλά ισχύοντα πλέον νόμο 4964/2022 (άρθρα 114 & 115 που αναφέραμε παραπάνω). Στην ουσία οι μετοχές ΕΥΔΑΠ/ΕΥΑΘ του Ελληνικού Δημοσίου έχουν μεταβιβαστεί στο Υπερταμείο κατά παραβίαση και των αποφάσεων 190/2022, 191/2022 της Ολομέλειας του ΣτΕ.
Με την υπαγωγή των φορέων υδροδότησης στην Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, το κράτος παραδίδει σε αυτήν τις αρμοδιότητές του επί των φορέων υδροδότησης (ρυθμιστικές, κανονιστικές, αδειοδοτικές, κυρωτικές, τιμολογιακές), οι οποίες κατά το Σύνταγμα του ανήκουν αποκλειστικά. Οι αρμοδιότητες των Ρυθμιστικών Αρχών έχουν σκοπό να διασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και την τήρηση των αρχών του ανταγωνισμού σε σχέση με τις υπηρεσίες που έχουν ήδη ιδιωτικοποιηθεί όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι συγκοινωνίες κλπ.
Με το εν λόγω πολυνομοσχέδιο το κράτος αποποιείται τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες του για παροχή ασφαλούς, ποιοτικής και καθολικής υδροδότησης σε προσιτή τιμή για όλους τους πολίτες και άρα ομολογεί την ανικανότητα και την απροθυμία του να έχει υπό τον έλεγχό του το νερό παραδίδοντας τον πλήρη έλεγχο της διαχείρισής του και την εποπτεία του στην προβλεπόμενη ρυθμιστική αρχή.
Αξίζει να δούμε πως έχει χειριστεί το θέμα το ΣτΕ μέσω της νομολογίας του:
i) Με την απόφαση 1906/2014 απαγόρευσε τη διάθεση πλειοψηφικού πακέτου μετοχών στην αγορά και διέταξε την έξοδο της ΕΥΔΑΠ από το ΤΑΙΠΕΔ. Εν προκειμένω, η Ολομέλεια του ΣτΕ έκανε δεκτή την αίτηση κατοίκων της Αθήνας, που ζητούσαν να ακυρωθεί η κυβερνητική απόφαση με την οποία μεταβιβάστηκε, χωρίς αντάλλαγμα, από το Ελληνικό Δημόσιο στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) το 34,033% του μετοχικού κεφαλαίου (36.245.240 μετοχές) της ΕΥΔΑΠ.
Όπως αναφέρεται στη δικαστική απόφαση, η μετατροπή της ΕΥΔΑΠ σε ιδιωτική επιχείρηση είναι αντίθετη στα άρθρα 5 και 21 του Συντάγματος, που επιβάλλουν τη μέριμνα του κράτους για την υγεία των πολιτών, αλλά και κατοχυρώνεται το δικαίωμα στην προστασία της υγείας. Στην απόφαση σημειώνεται ότι ο χαρακτήρας της δημόσιας επιχείρησης «αναιρείται στην περίπτωση της αποξενώσεως του Ελληνικού Δημοσίου από τον έλεγχο της ΑΕ διά του μετοχικού κεφαλαίου, ήτοι της αποξενώσεώς του από εκείνο το ποσοστό των μετοχών που εξασφαλίζει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα». (…) «Η κατ’ ουσίαν μετατροπή της δημόσιας επιχειρήσεως σε ιδιωτική, που λειτουργεί με γνώμονα το κέρδος, καθιστά αβέβαιη τη συνέχεια της εκ μέρους της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και δη υψηλής ποιότητας, η οποία δεν εξασφαλίζεται πλήρως με την κρατική εποπτεία».
Ακόμη, επισημαίνεται ότι «οι υπηρεσίες της ΕΥΔΑΠ παρέχονται μονοπωλιακώς, σε μεγάλο πληθυσμό, διαβιούντα υπό δυσμενείς οικιστικές συνθήκες στον περιορισμένο χώρο της Αττικής, από δίκτυα που είναι μοναδικά στην περιοχή και ανήκουν στα πάγια περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας» (…) «Συνίστανται, δε, οι υπηρεσίες αυτές στην ύδρευση και αποχέτευση που είναι αναγκαίες για την υγιεινή διαβίωση και ιδίως στην παροχή του πόσιμου ύδατος, φυσικού αγαθού απαραίτητου για την επιβίωση, που καθίσταται σπανιότερο συν τω χρόνω» (…) «Αβεβαιότητα ως προς τη συνέχεια της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφελείας με αυτόν τον βαθμό αναγκαιότητας, δεν συγχωρείται από το άρθρο 5 του Συντάγματος» ειδικότερα μετά το από 6.4.2001 ψήφισμα της Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής και «κατοχυρώνει το δικαίωμα στην προστασία της υγείας, καθώς και στο άρθρο 21 παράγραφος 3, που ορίζει ότι το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών».
ii) Με την απόφαση 190/2022 διέταξε την έξοδο ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ από το υπερταμείο κρίνοντας τον χαρακτήρα του υπερταμείου ως ασύμβατο με το κοινό αγαθό του νερού.
iii) Με την απόφαση 92/2022 του Δ΄ Τμήματος εμπόδισε την περαιτέρω εμπορευματοποίηση ακυρώνοντας την ΚΥΑ τιμολόγησης.
iv) Με την απόφαση 1886/2022 της μείζονος σύνθεσης του Δ’ Τμήματος, επί της προσφυγής που είχαν καταθέσει οι φορείς και εργαζόμενοι της ΕΥΔΑΠ και με την οποία ζητούσαν την ακύρωση των εξής πράξεων:
(α) της 57/15.1.2021 πράξης της Διυπουργικής Επιτροπής Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΔΕΣΔΙΤ), με την οποία εγκρίθηκε η 5/11.1.2021 πρόταση του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών για την υπαγωγή στις διατάξεις του ν. 3389/2005 του έργου “Λειτουργία, συντήρηση, επισκευή και αποκατάσταση των παγίων του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος (ΕΥΣ) για την κάλυψη των αναγκών της μείζονος περιοχής πρωτευούσης, μέσω ΣΔΙΤ”,
(β) της 302095/25.10.2021 πράξης του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών, με την οποία εγκρίθηκαν η διενέργεια δημόσιου διεθνούς διαγωνισμού με τη διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου για την ανάθεση σύμβασης Σύμπραξης Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 4412/2016 και 3389/2005, καθώς και το τεύχος πρόσκλησης υποβολής εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την Α΄ φάση του διαγωνισμού αυτού, και
(γ) της 2021/S 215-563714 Διακήρυξης της Α΄ φάσης του διαγωνισμού για την ανάθεση με ΣΔΙΤ του ως άνω έργου.
Επί των άνω θεμάτων το ανωτατο ακυρωτικό δικαστήριο δέχτηκε ομόφωνα ότι:
*Η παροχή ύδρευσης είναι ένα ενιαίο σύστημα από τις πηγές μέχρι τις βρύσες και ότι η ΕΥΔΑΠ και η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ «αποτελούν ενιαίο λειτουργικό σύστημα»,
*Το ως άνω «ενιαίο λειτουργικό σύστημα» πληροί τους όρους του Συντάγματος, όπως αυτοί ερμηνεύθηκαν από τις Ολ.ΣτΕ 1906/2014 και 190/2022, δεδομένου ότι αφενός η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ αποτελεί νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και αφετέρου η ΕΥΔΑΠ ελέγχεται από το Δημόσιο δια της κατοχής της πλειοψηφίας, τουλάχιστον, του μετοχικού κεφαλαίου από αυτό.
*Η έννοια του άρθρου 114 του ν. 4812/2021, «κατά τη σύμφωνη προς το Σύνταγμα ερμηνεία», όπως και του νόμου περί ΣΔΙΤ, δηλ. του ν. 3389/2005, είναι ότι η παραχώρηση με ΣΔΙΤ είναι επιτρεπτή μόνο για την εκτέλεση «συγκεκριμένου κάθε φορά έργου ή την παροχή συγκεκριμένης υπηρεσίας» και όχι, όπως εν προκειμένω, «για την εν γένει συντήρηση και λειτουργία του ΕΥΣ στο σύνολό του».
Συνεπώς και σύμφωνα και με την νομολογία του ΣτΕ, οι εταιρείες ύδρευσης πρέπει να ανήκουν στο Δημόσιο καθώς οι υπηρεσίες τους είναι αναγκαίες για την επιβίωση του πληθυσμού.